زمانی که یک زوج تصمیم به ازدواج می‌گیرند، به غیر از هزینه‌های برگزاری مراسم و دغدغه داشتن یک خانه مناسب برای شکل دادن زندگی مشترک‌شان، با هزینه‌های تهیه اسباب و لوازم خانه بخت مواجه می‌شوند که طبیعتا ضروری بودن و داشتن کارایی شرط منطقی و عقلانی انتخاب آن وسایل است.
از همان ابتدای خواستگاری و شروع مراسم بله‌برون، خانواده‌ها بر اساس رسم و رسومات شهری خود، تهیه لوازم و برگزار کردن جشن را با یکدیگر تقسیم می‌کنند که تمام هزینه‌ها و کار‌ها بر دوش یک خانواده نباشد.
اما این روز‌ها در بسیاری از خانواده‌ها مشاهده شده است که تجمل گرایی را در جشن‌ها و حتی در انتخاب وسایل زندگیشان باب کرده‌اند. طوری که بسیاری از وسایل غیرضروری را صرفا جهت به نمایش گذاشتن در جهیزیه عروس خریداری می‌کنند! لوازمی که تا سال‌های سال در گوشه‌ای از کمد خاک می‌خورد و هیچ کارایی برای عروس و داماد ندارد!
بسیاری از دختران مجرد تنها به دلیل عدم توانایی در تهیه جهیزیه از ازدواج کردن امتناع می‌کنند و برخی دختران نیز که عقد طولانی مدت دارند و نمی‌تواند به خانه بخت بروند، قربانی تجمل گرایی در تهیه جهیزیه می‌شوند.
مسئولیت تهیه جهیزیه با عروس یا داماد؟!
جهیزیه از آن جهت که لوازم زندگی زوجین هست، تهیه آن بر عهده سرپرست خانواده خواهد بود لذا هیچ ارتباطی به عروس و خانواده‌اش نداشته اما از آنجا که مراسم عرفی، داماد را نیز در فشار گذاشته و هزینه‌های تشریفاتی و اضافی بر دوش داماد می‌اندازد، دیگر نمی‌توان یک طرفه به قاضی رفت. بسیاری از همین هزینه‌های اضافی را خود دختر و خانواده دختر بر پسر و خانواده‌اش تحمیل می‌کنند؛ هزینه خرید طلا، مراسم سنگین عروسی، مخارج سفر ماه عسل و بعضا خرید کادوهای مناسبتی و عیدی حتی برای اطرافیان و. از این جمله‌اند که معمولا هم هیچ ارتباطی با شروع زندگی نداشته و تاثیر مثبتی هم در روابط زوجین ندارند!
بنابراین در شرایطی می‌توانیم جهیزیه را از عهده خانواده دختر برداریم که آن‌ها هم هزینه‌های اضافی را کم کنند. اگر بنا باشد که فشارهای عرفی ازدواج را کم نکنیم، بهتر همان است که هر دو خانواده در حد توان به ازدواج فرزندانشان کمک کنند.
تهیه جهیزیه با حلال‌ترین مال: مهریه عروس
اگر قرار به اصلاح تهیه جهیزیه و برگزاری مراسم عرفی باشد، بهترین پیشنهاد برای تامین جهیزیه را می‌توانیم در سنت پیامبر بیابیم:
پیامبر اکرم (ص) جهیزیه را از دارایی شخصی حضرت فاطمه (س) تامین فرمود، همان دارایی‌ای که تحت عنوان مهریه از داماد گرفته شده بود: على (ع) فرمود که بنا به دستور رسول خدا (ص) سلاح جنگى خویش را به چهار صد و هشتاد درهم فروختم و پول آن را (بابت مهریه) در اختیار پیغمبر اکرم (ص) گذاشتم. پیغمبر اکرم (ص) مشتى از آن مبلغ را به دست مبارک برداشت و به «بلال» دستور داد تا بوى خوش (عطر و طیب) از آن بخرد. و مبلغی دیگر هم به دیگران داد تا جهیزیه حضرت زهرا (س) را فراهم نمایند. (فضائل پنج تن علیهم‌السلام در صحاح ششگانه اهل سنت، ج۲، ۴۰۴، باب ۹۰، زفاف على و فاطمه علیهماالسلام، ص: ۳۹۵)
به این صورت جهیزیه با حلال‌ترین مال یعنی مهریه تامین شد و علاوه بر آنکه هزینه جدیدی بر گردن مرد بار نشد، مهریه نیز نقدا در ابتدای زندگی پرداخت شد. ضمنا بدان جهت که هزینه جهیزیه، در این روش از مال شرعی خود زن پرداخت میشود حق انتخاب و تدبیر با خود اوست و سلیقه خود عروس لحاظ می‌گردد.
وقتی جهیزیه از مهریه خریداری شود، توقع در بحث جهیزیه کم میشود
آیت الله حائری (امام جمعه سابق شیراز) در این خصوص گفته: وقتی این فرهنگ در جامعه نهادینه شد که جهیزیه از مهریه‌ای که مرد به صورت نقدی پرداخت می‌کند، تامین شود به طور طبیعی توقعات مرد‌ها در بحث جهیزیه کمتر شده و حتی زن‌ها نیز مهریه خود را نقدا دریافت می‌کنند. وی با بیان اینکه بسیاری از خانواده‌ها به خاطر عدم توانایی مالی در تامین جهیزیه قادر به شوهر دادن دختر خود نیستند، افزود: در هیچ جای دین و اسلام نیامده که پدر دختر باید هزینه جهیزیه را بپردازد بلکه باید مهریه، نقدی پرداخت شود و از آن منبع، پدر دختر می‌تواند برای فرزند خود جهیزیه تامین کند.
وی تاکید کرده: وقتی مهریه نقدی شد هم میزان آن تقلیل می‌یابد هم اینکه زن می‌تواند با آن برای خود لوازم ضروری زندگی را به عنوان جهیزیه خریداری کنند و حتی از چشم و هم چشمی‌ها نیز کاسته میشود.
البته گفتنی است که اگر چه خرید جهیزیه از مهریه، سنت پیامبر است اما واجب نیست و در صورتی که زن رضایت نداشته باشد اجبار نمی‌شود. هر چند بر عهده مرد هم نیست که جهیزیه را آنچنان که در عرف مرسوم است و یا آنچنان که همسرش می‌پسندد، تهیه کند بلکه کافی است در حد ضرورت و برای گذران زندگی معمولی و البته درشان زن، برای جهیزیه اقدام کند. اما اگر زن رضایت داشته باشد که از مهریه‌اش جهیزیه تهیه شود، این عمل او احسان و بخشش محسوب شده و موجب اجر و پاداش الهی است.
رسم تهیه جهیزیه در کشورهای مختلف
اگر بخواهیم نگاهی به رسومات رایج در گوشه و کنار دنیا بیندازیم و کشورهای مختلف را از نظر رسومی که در تهیه جهیزیه دارند مورد مقایسه قرار دهیم بدون تردید باید بگوییم که کشورهای آسیایی بیش از کشورهای اروپایی و آمریکایی به رسوماتی که از گذشته‌های دور مرسوم بوده است پایبند هستند.
برای مثال هند از جمله کشورهایی است که در آنجا تهیه جهیزیه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و از این رو تهیه جهیزیه و قوانینی که در خصوص تهیه آن وجود دارد از عوامل محدودکننده ازدواج دختران جوان بوده است. در کشور هند تهیه کالا‌ها و اجناس مورد نیاز و همچنین تامین پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس به عنوان جهیزیه نه‌تن‌ها در زمان ازدواج بلکه در مناسبت‌های مختلف پس از ازدواج و حتی گاهی تا پایان عمر پدر و مادر فرزند دختر ادامه دارد در واقع در خانواده‌های هندی جهیزیه به عنوان راهکاری برای گریز از فقر پسران است.
درگذشته در کشورهای اروپایی و آمریکایی برخلاف آنچه امروزه در این کشور‌ها مرسوم است، موقعیت اجتماعی داماد ملاکی برای تعیین مقدار جهیزیه بود و از این رو افرادی که توانایی مالی چندان خوبی نداشتند هرگز نمی‌توانستند با افرادی از طبقات بالای اجتماع ازدواج کنند که امروزه هیچ اثری از این باور دیرینه در فرهنگ کشورهای اروپایی و امریکایی یافت نمی‌شود، علی‌رغم اینکه این سنت در گذشته در کشورهای اروپایی بخشی از حقوق مدنی افراد محسوب می‌شد.
در کشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن، کره و برخی از دیگر کشورهای آسیایی رسم بر این است که چند روز پیش از مراسم ازدواج، خانواده داماد هدایایی شامل چای، میوه، غذاهای دریایی و همچنین گوشت را به عنوان هدیه ازدواج به عروس هدیه می‌کنند و در مقابل خانواده عروس هم جهیزیه مختصری که شامل لباس، جواهرات، وسایل آشپزخانه و وسایل دکوری است را به عنوان هدیه به داماد می‌دهند تا این دو جوان که قصد آغاز زندگی مشترک را دارند بتوانند با مقدمات اولیه زندگی که هر دو خانواده در اختیارشان قرار می‌دهند زندگی خود را آغاز کنند و تهیه دیگر مومات زندگی بر عهده خود آن‌ها خواهد بود.
در کشورهای عرب‌زبان حاشیه خلیج‌فارس هم تهیه جهیزیه برعهده خانواده داماد است و در این کشور‌ها هرگونه لوازم و اثاثیه‌ای که از طرف خانواده دختر هدیه شود ناپسند تلقی میشود و به این ترتیب خانواده داماد نه‌تن‌ها مسوولیت برگزاری مراسم ازدواج بلکه وظیفه تامین نیازهای اولیه برای آغاز زندگی مشترک فرزند خود را نیز برعهده دارند.
آنچه جامعه ما را از جوامع غربی متمایز می‌سازد این است که اگرچه امروزه در کشورهای اروپایی و آمریکایی جوانان خودشان مسوولیت تهیه لوازم ضروری برای آغاز یک زندگی مشترک را برعهده می‌گیرند، اما در مقابل در کشور ما جهیزیه قدم فرا‌تر از آماده‌سازی لوازم ضروری و حتی غیرضروری گذاشته است تا جایی که در بسیاری از خانواده‌ها حتی مارک کالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و به این ترتیب در برخی از خانواده‌ها هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه‌گاه به بیش از ده‌ها میلیون تومان افزایش یافته و خانواده‌ها وسایلی را در جهیزیه دخترانشان تهیه می‌کنند که بسیاری از خانواده‌های قدیمی تنها با بخش کوچکی از آن سال‌های طولانی به زندگی مشترک خود ادامه داده‌اند و این در حالی است که حتی برخی از این کالا‌ها هیچ‌گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خرید این کالاهای غیرضروری این بوده است که به همه نشان دهند جهیزیه کامل و بی‌نقصی را برای فرزندشان تهیه کرده‌اند!
درباره این سایت